Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, với điều kiện hết sức khó khăn, gian khổ, bằng các loại vũ khí thô sơ, tự tạo và vũ khí lấy được của địch, phải đương đầu với quân đội viễn chinh của thực dân Pháp được trang bị vũ khí hiện đại, nhưng lực lượng dân quân, du kích và tự vệ đã cùng nhân dân xây dựng làng, xã chiến đấu, kiên cường bám đất, bám dân, bám địa bàn, tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận lớn quân địch, phá tề, trừ gian, giữ vững làng, xã, góp phần to lớn vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược mà đỉnh cao là Chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 "lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu".

Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975), với tính chất của cuộc chiến tranh vô cùng ác liệt, địch đã sử dụng nhiều vũ khí, trang bị kỹ thuật hiện đại, trong khi vũ khí, trang bị kỹ thuật của Quân đội ta mặc dù có được cải tiến so với trước, nhưng địch vẫn chiếm ưu thế. Với phương châm lấy ít địch nhiều, lấy thô sơ đánh hiện đại, lực lượng DQTV đã phối hợp chặt chẽ với bộ đội chủ lực, xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp, góp phần bắn rơi nhiều máy bay địch. 

Kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, riêng DQTV đã độc lập bắn rơi hàng trăm máy bay các loại, bắt sống hàng trăm tên giặc lái và hàng chục toán biệt kích, bắn chìm và bắn cháy nhiều tàu chiến địch. Trong cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc, lực lượng DQTV đã huy động hàng triệu lượt người tham gia xây dựng tuyến phòng thủ biên giới; phối hợp chiến đấu và phục vụ chiến đấu, góp phần quan trọng vào thắng lợi cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc. 

Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, DQTV là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác; là thành phần của lực lượng vũ trang nhân dân; là lực lượng bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền, bảo vệ tính mạng, tài sản của Nhà nước và nhân dân, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương, cơ sở khi có chiến tranh.

Phát huy truyền thống, trong những năm qua, Đảng ủy, Ban CHQS thành phố Thanh Hóa đã tích cực, chủ động tham mưu cho Thành ủy, HĐND, UBND thành phố tập trung xây dựng lực lượng DQTV theo hướng "vững mạnh, toàn diện, rộng khắp". Từ Ban CHQS thành phố đến các đơn vị cơ sở thường xuyên quan tâm nâng cao chất lượng tổng hợp, tập trung xây dựng lực lượng cơ động tại chỗ và lực lượng rộng rãi với số lượng và tỉ lệ phù hợp, có cơ cấu tổ chức hợp lý, bảo đảm lực lượng DQTV có đủ các thành phần, quy mô tổ chức biên chế phù hợp với từng địa phương. 

Cùng với lực lượng DQTV trên địa bàn toàn tỉnh, trong giai đoạn cách mạng mới, lực lượng DQTV thành phố Thanh Hóa ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò chiến lược trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng - quân sự địa phương trong tình hình mới, là lực lượng nòng cốt trong phòng, chống thiên tai và giữ gìn an ninh chính trị, TTATXH ở từng địa phương, cơ sở.

Hiện nay, thành phố Thanh Hóa có hơn 4 nghìn đồng chí dân quân, tự vệ, trong đó 34 phường, xã biên chế hơn 2.700 đồng chí dân quân; 100 đơn vị Sở, ban ngành, cơ quan, xí nghiệp trên địa bàn  thành phố được biên chế hơn 1.300 đồng chí tự vệ. Tại các phường, xã có 1 trung đội dân quân cơ động gồm 28 đồng chí; 2 tổ dân quân binh chủng, mỗi tổ 3 đồng chí; 311 phố, thôn có 1 tổ dân quân chiến đấu tại chỗ, mỗi tổ có 3 đồng chí.  

Song song với việc tổ chức xây dựng lực lượng DQTV, công tác huấn luyện không ngừng được đổi mới về nội dung, huấn luyện sát với thực tế. Hằng năm, trước khi bước vào huấn luyện,  Ban CHQS thành phố căn cứ hướng dẫn công tác huấn luyện chiến đấu của Bộ CHQS tỉnh, Quân khu 4 để cụ thể hóa ban hành các văn bản chỉ đạo về việc tổ chức tập huấn cán bộ; xây dựng kế hoạch chỉ đạo huấn luyện DQTV cho từng đối tượng, bảo đảm nội dung, thời gian, chương trình, giáo án, cơ sở vật chất, mô hình học cụ. 

Thông qua việc thực hiện nhiệm vụ, lực lượng DQTV đã trở thành lực lượng nòng cốt trong thực hiện các cuộc vận động, các phong trào ở địa phương. Để tiếp tục xây dựng lực lượng DQTV ngày càng vững mạnh, Ban chỉ huy  Quân sự thành phố tiếp tục làm tốt công tác tham mưu, đặc biệt là triển khai có hiệu quả Luật DQTV; thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, bồi dưỡng, tập huấn pháp luật về DQTV bằng nhiều hình thức, phương pháp cho các đối tượng, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ trì các cấp và đội ngũ cán bộ quân sự ở cấp xã, cơ quan, tổ chức. 

Phát huy truyền thống vẻ vang qua 89 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của lực lượng DQTV, với truyền thống đầy tự hào của DQTV Việt Nam, mỗi cán bộ, chiến sĩ DQTV thành phố Thanh Hóa không ngừng rèn luyện, phấn đấu, tích cực huấn luyện, hăng hái lao động sản xuất, góp phần xây dựng lực lượng ngày càng trưởng thành, lớn mạnh, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao.

Thu Hiền